Na de heringerichte kamers met Zaanse en Amsterdamse klokken, toont Museum Zaanse Tijd een nieuw ingerichte klokkenzaal met Nederlandse uurwerken uit verschillende eeuwen. De beroemde Nederlandse geleerde Christiaan Huygens (1629-1695) treedt daarbij op als gids. Hij was het die de tijdmeting met de uitvinding van het slingeruurwerk een grote stap verder bracht.
Deze revolutionaire vinding ondervond, als zoon van de secretaris van de stadhouder en dankzij zijn warme contacten met de wetenschappelijke kringen rond de hoven in Frankrijk en Engeland, ook onmiddellijke navolging buiten de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Meer dan terecht maakt Huygens dan ook deel uit van de Nationale Canon, ook na de recente ingrijpende herziening.
Maar behalve zijn slingeruurwerk deed Huygens meer uitvindingen op het gebied van de tijdmeting. Zo bedacht hij de spiraalveer als toevoeging op de onrust of balans, die niet alleen op grote schaal zou worden toegepast in zakhorloges; maar onder meer bij Huygens’ leven ook in een planetarium, thans bewaard in Museum Boerhaave. Naast wiskundige en homo universalis was Huygens bovenal sterrenkundige. Zijn observaties van de maan en de ringen van Saturnus waren evenzeer baanbrekend. Maar ook voor de internationale scheepvaart van onze zeevarende natie zocht hij naar oplossingen voor het bepalen van de lengtegraad met behulp van een experimenteel zee-uurwerk, waar anderen vooral gericht waren op sterren en de zon bij de navigatie over de wereldzeeën. Toch zou zijn slingeruurwerk het paradepaardje blijven, waar nog generaties lang aan werd vastgehouden.
De nieuwe presentatie van Museum Zaanse Tijd telt een aantal zeventiende-eeuwse topstukken, zoals Haagse klokken van Salomon Coster en Pieter Visbagh en de klok met volledige kalender van Anthony Hoevenaer. ‘Op reis door de Tijd’ voert de bezoeker echter ook door de eeuwen volgend op onze roemruchte Gouden Eeuw. Zo verbeelden gecompliceerde wijzerplaten in staande horloges van Gerrit Knip en Dames Starre de astronomische interesse van aandeelhouders van de VOC en WIC in Amsterdam en Hoorn. Scheepschronometers van Friedrich Knebel en Andreas Hohwü uit de eerste helft van de negentiende eeuw luidden de scheepvaart in het stoomtijdperk in. In deze periode maakten de stoomtreinen de behoefte aan internationale standaardisatie van de tijd evident. Regulateurs, zoals een exemplaar van Alexander Kaiser, gebruikt in de Leidse sterrenwacht, illustreren dit tijdvak.
Behalve een visueel sterk opgefriste opstelling maakt Museum ook gebruik van hedendaagse middelen om de bezoekers te informeren. Via de smartphone kunnen bezoekers een aantal korte gesproken en gefilmde toelichtingen beluisteren en bekijken. Deze geven niet alleen achtergrondinformatie, maar tonen ook bewegende beelden, die niet in alle gevallen live te zien kunnen zijn. Het meest spectaculair is wellicht de Time Lapse opname van de wijzerplaat van Gerrit Knip. Hierop wordt de uur- en jaarcyclus sterk versneld, waarbij behalve de wijzers ook de sterrenhemel zichtbaar voorbij trekt. ‘Op reis door de Tijd’ daagt de bezoeker niet alleen uit achter de schermen van de tijd te kijken, maar zich ook af te vragen waar tijd vandaan komt en welke rol deze ook in ons tijdperk nog altijd inhoudt. Het in 1976 opgerichte museum aan de Zaanse Schans heeft klaarblijkelijk de tijd en tijd maken voor dit juweel wordt ruimschoots beloond!
